დღევანდელ სამყაროში, სადაც მოხმარება და ტექნოლოგიური სიახლეები ძალიან სწრაფად ვითარდება, ბევრ ადამიანს სურს პროდუქტის შეძენა მაშინვე, მაშინ როცა სრულ თანხას ვერ ან არ იხდის ერთჯერადად. ასეთ სიტუაციაში ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფინანსური ინსტრუმენტია განვადება.
განვადების სერვისი განსაკუთრებით პოპულარულია საქართველოში: მას იყენებენ საყოფაცხოვრებო ტექნიკის, მობილური ტელეფონების, ავეჯის, კომპიუტერული ტექნიკის, განათლებისა და სხვა საქონელსა თუ სერვისზე გადასახდელად. თუმცა, მიუხედავად გავრცელებულობისა, ყოველთვის არ არის ნათლად გააზრებული, რა არის განვადება, როგორ მუშაობს და რას უნდა მიაქციოს მომხმარებელმა ყურადღება, სანამ მსგავს ვალდებულებას აიღებს.
რა არის განვადება და როგორ მუშაობს?
ფინანსური თვალსაზრისით, განვადება არის სესხის ერთ-ერთი ფორმა, როდესაც მომხმარებელი იღებს პროდუქტს დღეს, ხოლო მის ღირებულებას იხდის ეტაპობრივად, წინასწარ შეთანხმებულ ვადებში.
მოკლედ რომ ვთქვათ:
- მომხმარებელი არჩევს სასურველ პროდუქტს;
- ფინანსური ინსტიტუტი ან პარტნიორი კომპანია აფინანსებს ამ შესყიდვას;
- თანხა იშლება თანაბარ ან განსხვავებულ ეტაპობრივ შენატანებად;
- მომხმარებელი დათქმულ ვადაში სრულად აფარებს ვალს, პროცენტებისა და საკომისიოების გათვალისწინებით.
ამ პროცესში მონაწილეობს სამი ძირითადი მხარე: მომხმარებელი, ფინანსური ინსტიტუტი (ან ბანკი) და იმ სერვისის მიმწოდებელი, სადაც ხდება შეძენა. თითოეულ მხარეს აქვს საკუთარი როლი და პასუხისმგებლობა, ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ შეთანხმების პირობები იყოს გამჭვირვალე ყველა მონაწილესთვის.
როდის შეიძლება იყოს განვადება სასარგებლო?
სწორად გამოყენების შემთხვევაში, განვადება შეიძლება იყოს პრაქტიკული და კომფორტული ფინანსური გადაწყვეტილება. განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როცა:
- პროდუქტი არის აუცილებელი (მაგალითად, სამუშაო ლეპტოპი ან საყოფაცხოვრებო ტექნიკა);
- ერთჯერადად სრული თანხის გადახდა შექმნიდა დიდ ფინანსურ დაძაბულობას;
- მომხმარებელს აქვს სტაბილური შემოსავალი და შეუძლია გრძელვადიანი ვალდებულების გაწევა;
- არსებობს კარგად დაგეგმილი ოჯახის ბიუჯეტი, სადაც გათვალისწინებულია ყოველთვიური ფიქსირებული გადახდები.
ასეთ სიტუაციებში განვადება ეხმარება ადამიანს, არ გადადოს მნიშვნელოვანი შეძენა და ამავე დროს თავიდან აიცილოს ერთჯერადი დიდი ხარჯი.
რა რისკები შეიძლება ახლდეს განვადებას?
მიუხედავად იმისა, რომ განვადება კომფორტული ინსტრუმენტია, მასთან დაკავშირებული რისკებიც არსებობს, განსაკუთრებით მაშინ, როცა მომხმარებელი გადაწყვეტილებას იღებს დაუფიქრებლად.
ძირითადი რისკები შეიძლება იყოს:
- ერთობლივი ვალდებულებების დაგროვება – რამდენიმე განვადების ერთდროულად ქონა ზრდის ყოველთვიურ ხარჯებს და ამცირებს თავისუფალ თანხას სხვა საჭიროებებისთვის.
- გადახდის გაძვირება დროში – როგორც წესი, სესხზე არსებობს საპროცენტო განაკვეთი, რის გამოც საბოლოოდ გადახდილი თანხა უფრო მაღალია, ვიდრე პროდუქტის საწყისი ფასი.
- შესაძლო დაგვიანებული გადახდები – თუ შემოსავალი შემცირდა ან გაუთვალისწინებელი ხარჯი გაჩნდა, შეიძლება გადახდები დაგვიანდეს, რაც იწვევს ჯარიმებს ან დამატებით საკომისიოებს.
- ემოციური შეძენები – მარტივი ხელმისაწვდომობის გამო ზოგიერთ მომხმარებელს შეიძლება გაუჩნდეს სურვილი შეიძინოს არასაჭირო ნივთები, რაც გრძელვადიანად აუარესებს ფინანსურ მდგომარეობას.
ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ განვადებაზე გადაწყვეტილება ემყარებოდეს არა ემოციას, არამედ რეალურ ფინანსურ ანალიზს.
რა უნდა გავითვალისწინოთ განვადების არჩევისას?
განვადების პირობები არც ერთ ბანკსა და ორგანიზაციაში არ არის აბსოლუტურად იდენტური. მომხმარებლისთვის მნიშვნელოვანია, შეადაროს სხვადასხვა შემოთავაზება და ყურადღება მიაქციოს რამდენიმე ძირითად პარამეტრს:
- ეფექტური საპროცენტო განაკვეთი (ЕАР)
ეს მაჩვენებელი ასახავს არა მხოლოდ სახელწოდებით „წლიან პროცენტს“, არამედ ყველა დამატებით ხარჯს (საკომისიოები, მომსახურების გადასახადები და ა.შ.). სწორედ ეფექტური განაკვეთი გვაჩვენებს, რეალურად რა ღირს სესხი მომხმარებლისთვის.
- ყოველთვიური შენატანის ოდენობა
მნიშვნელოვანია, რომ თვიური გადახდა იყოს ბიუჯეტისთვის კომფორტული. კარგი პრაქტიკაა, როდესაც სესხების/განვადებების ჯამური ყოველთვიური გადახდები არ აღემატება შემოსავლის გარკვეულ გონივრულ ნაწილს.
- ვადები
ხანგრძლივი ვადა ამცირებს თვიურ შენატანს, მაგრამ ზრდის ჯამურ გადახდას. მოკლე ვადა – პირიქით. მომხმარებელმა უნდა მოძებნოს ბალანსი იმის მიხედვით, რამდენად შეუძლია უფრო მაღალი თვიური გადახდის გაწევა.
- დამატებითი საკომისიოები
ზოგიერთ შეთავაზებაში შესაძლოა არსებობდეს მომსახურების საკომისიო, ანგარიშის გახსნის გადასახადი, ტექსტური შეტყობინებების საფასური და სხვა. ყველა ეს პუნქტი წასაკითხია ხელშეკრულებაში.
- დაყოვნების პირობები
სასარგებლოა წინასწარ იცოდეთ, რა ხდება გადახდის დაგვიანების შემთხვევაში: ჯარიმის ოდენობა, განაკვეთის ზრდა, დავალიანების გადაგზავნა ამომღებ კომპანიაში და ა.შ.
დამატებითი ინფორმაციისთვის, ბანკები და სხვა ფინანსური ინსტიტუტები საკუთარ ვებგვერდებზე აქვეყნებენ დეტალურ აღწერას პირობებისა და მოთხოვნების შესახებ, მათ შორის მაგალითად სერვისზე ინფორმაცია განთავსებულია გვერდზე – განვადება.
როგორ მოვიქცეთ, თუ უკვე გვაქვს სხვა სესხები?
თუ მომხმარებელს უკვე აქვს სესხი, საკრედიტო ბარათი ან სხვა ტიპის ვალდებულება, ახალი განვადების აღებამდე სასურველია:
- გადაიხედოს ყველა მიმდინარე ვალი და მათი ყოველთვიური გადახდები;
- შეფასდეს, დარჩება თუ არა საკმარისი თანხა კომუნალური გადასახადების, საკვების, ტრანსპორტის, მედიკამენტებისა და სხვა აუცილებელი ხარჯებისთვის;
- გათვალისწინდეს მოსალოდნელი ცვლილებები – მაგალითად, თუ ცნობილია, რომ მომავალში შემოსავალი შესაძლოა შემცირდეს.
ფინანსური სტაბილურობის შენარჩუნებისთვის ზოგჯერ სჯობს, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში თავი შევიკავოთ ახალი ვალდებულების აღებისგან და მივმართოთ უფრო კონსერვატიულ მიდგომებს – მაგალითად, თანხის წინასწარ დაგროვებას.
პასუხისმგებელი მოხმარება და პირადი ბიუჯეტის დაგეგმვა
განვადება თავისთავად არც „კარგი“ არის და არც „ცუდი“ – ის არის ინსტრუმენტი, რომლის სწორად ან არასწორად გამოყენება დამოკიდებულია მომხმარებელზე.
პასუხისმგებელი ფინანსური ქცევა მოიცავს:
- პირადი ან საოჯახო ბიუჯეტის შედგენას;
- შემოსავლისა და ხარჯების კატეგორიზაციას;
- მოკლე და გრძელვადიანი მიზნების განსაზღვრას;
- იმ ვალდებულებების აღებას, რომელთა შესრულებაც რეალისტურად არის შესაძლებელი.
ბევრ ადამიანს ეხმარება ბიუჯეტის აპლიკაციები, ცხრილები ან მარტივი ბლოკნოტიც კი, სადაც თვეების მიხედვით წერენ შემოსავლებს, სესხების/განვადებების გადასახდელ თანხებს და სხვა ხარჯებს. ამგვარი ვიზუალი კარგად აჩვენებს, რამდენად დატვირთულია ბიუჯეტი და აქვს თუ არა სივრცე ახალი ვალდებულებისთვის.
შეჯამება
განვადება თანამედროვე ფინანსურ ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი და გავრცელებული ინსტრუმენტია. ის მომხმარებელს აძლევს საშუალებას, დღესვე მიიღოს სასურველი პროდუქტი ან სერვისი და თანხა დაფაროს მომდევნო თვეების განმავლობაში.
თუმცა, რათა განვადება არ გადაიქცეს ზედმეტ ტვირთად, აუცილებელია:
- წინასწარ შეფასდეს საკუთარი შემოსავალი და ხარჯები;
- კარგად იქნეს გაანალიზებული ხელშეკრულების პირობები;
- ყურადღება მიექცეს ეფექტურ საპროცენტო განაკვეთსა და დამატებით საკომისიოებს;
- არ მოხდეს ემოციურ შემყიდველ ქცევებზე დაფუძნებული გადაწყვეტილება.
ინფორმირებული გადაწყვეტილება ყოველთვის უფრო უსაფრთხოა, ვიდრე სწრაფი და დაუფიქრებელი არჩევანი. სწორედ ამიტომ, სანამ განვადებას აირჩევთ, სასურველია თემას მიუდგეთ როგორც ფინანსურ ინსტრუმენტს, რომლის სწორად გამოყენებაც გეხმარებათ კომფორტულად მართოთ თქვენი ბიუჯეტი და თავიდან აიცილოთ ზედმეტი რისკები.
